عرضه اولیه سهام شرکت‌ها یکی از جذاب‌‌ترین گزینه‌های سرمایه‌‌گذای در بورس به خصوص برای افراد تازه وارد است. دلیل این امر این است که سهام‌ی که در این عرضه‌ها ارائه می‌شوند در اکثر اوقات سودآور هستند. 

عرضه اولیه سهام

عرضه اولیه سهام ترجمه عبارت «Initial Public Offering (IPO)» است.  این عبارت اشاره به اولین روزی دارد که یک شرکت درصد مشخصی از سهام خود را در بورس عرضه می‌کند. این به این معنی نیست که شرکت تازه شروع به کار کرده است بلکه به این معناست که مجوز خرید و فروش سهام این شرکت در بورس به تازگی صادر شده است.

اخذ مجوز  ورود به بازار بورس برای شرکت‌ها دارای شرایط خاصی است. شرایط عمومی شامل موارد زیر هستند:

• شرکت باید تابعیت ایرانی داشته باشد.
• سهامداران شرکت های متقاضی پذیرش در بورس، نباید برای اعمال حق رأی یا نقل و انتقال سهام محدودیت قانونی مؤثر داشته باشند.
• در سهام شرکت، باید سهام با نام و دارای حق رأی وجود داشته باشد.
• شرکت متقاضی باید نزد سازمان بورس و اوراق بهادار تهران، ثبت شود.

شرایط اختصاصی بسته یه اینکه شرکت سهامی عام، قصد پذیرفته شدن در بازار اول- تابلوی اصلی و یا قصد پذیرش در بازار اول – تابلوی فرعی را داشته باشد، متفاوت است. معیارهایی نظیر درصد سهام شناور، میزان سرمایه ثبت شده، سابقه فعالیت شرکت، سودآوری متوالی شرکت در دوره مشخص و چند مورد دیگر از معیارهای تعیین کننده برای واجد شرایط بودن شرکت‌ها هستند.

البته علاوه بر بورس، شرکت‌های در فرابورس پذیرفته شده و سهام آن‌ها عرضه می‌شود. هدف فرابورس ایران در پذیرش شرکت‌ها، ساماندهی و هدایت شرکت‌هایی است که شرایط ورود به بورس اوراق بهادار تهران را نداشته و یا تمایل به ورود سریع‌تر به بازار سرمایه دارند. از جمله شرایط سهل‌تر نسبت به بورس تهران می‌توان به مواردی مانند پایین‌تر بودن میزان سهام شناور (حداقل 5 درصد در بازار دوم)، امکان پذیرش شرکت‌ها با سرمایه حداقل یک‌میلیارد ریال در بازار دوم و حداقل حقوق صاحبان سهام یک‌میلیارد ریال در بازار SMEs ، امکان پذیرش شرکت‌های زیان‌ده یا دارای زیان انباشته به شرط داشتن برنامه عملیاتی مناسب برای خروج از زیان، امکان پذیرش شرکت‌ها از بدو تاسیس در بازار SMEs و با گذشت یک سال از تاسیس در بازار دوم و امکان پذیرش شرکت‌های با جریان وجه نقد عملیاتی منفی اشاره کرد.

طبق تجریه و با نگاه به بازاربورس بیش از نود درصد از عرضه‌های اولیه سودآور هستند. اما شرایط خرید و فروش این سهام ا شرایط خرید و فروش سهام عادی تفاوت‌هایی دارد که در ادامه تشریح خواهد شد.

 

نحوه خرید عرضه اولیه

در این قسمت به شرح روش‌های پرداخته می‌شود که در بورس تهران برای عرضه اولیه سهام به کار گرفته شدند. 

1. روش حراج با الویت زمان

در این روش ابتدا ارزش هر سهم یعنی قیمتی که برای اولین بار افراد می‌توانند آن را خریداری کنند مشخص می‌شود. در این فرایند سرمایه‌گذاران حقیقی هیچ نقشی ندارند.

در گام بعدی تعداد سهامی که قرار است عرضه شود مشخص شده و در نتیجه سهمیه هر سرنایه‌گذار برای خرید محاسبه می‌شود. پس از آن ساعت عرضه مشخص می‌شود.

برای مثال اعلام می‌شود که برای عرضه اولیه سهم x، هر سرمایه‌گذار میتواند به تعداد 500 سهم و به قیمت 650 تومان به ازای هر سهم از ساعت 9:30 سفارش خرید خود را ثبت کند.

در این حالت اگر تعداد سهم‌های تقاضا شده از تعداد سهم‌های عرضه شده بیشتر باشد، اولویت با افرادی باست که سفارش خود را زودتر ثبت کرده باشند.

تا  چند وقت پیش، برای عرضه‌های اولیه‌ در بورس از این روش استفاده می‌شده است اما اخیرا روش بوک بیلدینگ برای این منظور به کار گرفته می‌شود. 

2. روش بوک بیلدینگ

اخیرا از روش بوک بیلدینگ در عرضه اولیه سهام در بورس تهران استفاده می‌شود.  مهم‌ترین تفاوت یا به بیان بهتر مزیت این روش با روش قبلی در این است که در روش بوک بیلدینک امکان ثبت سفارش با قیمت‌های متفاوت وجود دارد.

در این روش هم ساعت ثبت سفارش از قبل توسط ناظر مشخص شده و اعلام می‌شود. هر سرمایه‌گذار با توجه به تحلیل خود درخواست خود را با قیمت مورد نظرش در ساعت اعلام شده ثبت می‌کند. مزیت این روش این است که هر سفارش با توجه به حداکثر حجم مشخص شده و در قیمتی که خریدار تعیین می‌کند در سامانه معاملات ثبت خواهد شد. به این ترتیب، در تخصیص سهام، بی‌عدالتی ایجاد نمی‌شود. همچنین در این حالت الویت با سفارش زودتر نبوده و سرمایه‌گذار فرصت کافی برای تحلیل و تعیین قیمت مناسب جهت سفارش خود را قرار دهند.

اما این روش معایبی هم دارد، عرضه اولیه سهام با روش بوک بیلدینگ ممکن است منجر به ایجاد صف خرید گردد. علت این امر این است سرمایه‌گذاران میتوانند با دامنه نوسان منفی ده تا مثبت ده درصد قیمت کف مشخص شده توسط نهاد عرضه کننده سفارش قرار دهند. در این حالت معمولا افراد قیمت خود را در بازه بین قیمت کف و مثبت ده درصد قرار می‌دهند که ممکن است منجر به ایجاد صف خرید شود.

قیمت اولیه چگونه مشخص می‌شود؟

شرکت‌های تامین سرمایه و مشاور سرمایه‌گذاری ارزش شرکت‌های پذیرفته شده در بورس (درج نماد شه است) را تعیین می‌کنند. ارزش‌گذاری این شرکت‌ها بر اساس تحلی بنیادی شرکت، تخمین نرخ بازدهی مورد انتظار، تخمین سودآوری آتی و روش‌های ارزش‌گذاری مانند روش تنزیل جریانات نقدی انجام می‌شود.

با توجه به ماهیت روش بوک بیلدینگ، قیمتی به عنوان حداقل قیمت مورد تایید قرار می‌گیرد و سقف قیمتی که معمولا ۱۰ درصد بیشتر از حداقل قیمت است تعیین می‌گردد.

 خرید عرضه اولیه سهام به روش بوک بیلدینگ

اطلاعیه عرضه اولیه سهام باید حداق 48 ساعت کاری در سایت سازمان بورس یا فرابورس منتشر شود. اطلاعاتی از قبیل داکثر تعداد سهام قابل سفارش، تاریخ انجام اولین عرضه و دامنه قیمت مجاز از طریق این اعلام می‌گردد.

اطلاعیه شروع دوره معاملات عرضه اولیه در در روز مشخص شده برای عرضه، از طریق سایت سازمان بورس و توسط ناظر بازار اعلام می‌گردد. از زمان اعلام، سرمایه‌گذاران به مدت دو ساعت برای ثبت سفارش خود فرصت دارند.

تخصیص سهام به متقاضیان بعد از پایان دوره سفارش و بر اساس تعداد متقاضیان و سقف تعداد سهام قابل عرضه انجام می‌شود.

فرض کنید کل تعداد سهام قابل عرضه ۵۰ میلیون سهم و تعداد سرمایه گذارانی که درخواست خود را ثبت کرده‌اند ۵۰ هزار نفر باشد. از طرفی هر سرمایه گذار تا سقف ۲۰۰۰ سهم اجازه درخواست خرید داشته است. با وجود اینکه کل سرمایه گذاران ۲۰۰۰ سهم را درخواست داده‌اند اما به هر سرمایه گذار هزار سهم تخصیص داده خواهد شد.

جمع‌بندی:

از زمانی که عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ انجام می‌شود، اکثرا خریداران سفارش خود را در سقف قیمتی ثبت می‌کنند، بنابراین بهتر است شما سفارش خود را در سقف قیمت ثبت کنید تا سهام به شما هم تخصیص داده شود.

بهتر است روزهای قبل از عرضه اولیه حساب کاربری خود را شارژ کنید. زیرا معمولا سایت کارگزاری‌ها در روزهای که عرضه اولیه ارائه می‌شود، متحمل ترافیک بالایی شده و گاها دچار اختلال می‌شود.

حتما اطلاعیه منتشر شده از سوی ناظر را در روز عرضه مطالعه کنید زیرا حاوی اطلاعات مهمی نظیر بازه مجاز ارسال سفارش است.