مدل سازی مالی چیست؟

مدل سازی مالی یک مهارت بسیار مهم و ارزشمند برای تصمیم‌گیری در سرمایه‌گذاری چه در زمینه توسعه کسب‌وکار و چه در زمینه سرمایه‌گذاری شخصی است.

تعریف مدل‌ سازی مالی

مدل سازی مالی با ترکیب روش‌های مالی و حسابداری و شاخص‌های کلیدی کسب‌وکار مورد نظر یک مدل از آن کسب‌وکار ارائه می‌دهد که شامل سناریوهای مختلفی است و بر اساس این سناریوها پیش‌بینی‌های نزدیک به واقعیت در مورد درآمد، سود، جریان‌های نقدی و … ارائه می‌کند.

به بیان دیگر تصمیم‌گیرندگان با استفاده از مدل سازی مالی تصمیم‌های خود را شبیه‌سازی میکنند. برای مثال  شرکتی که تصمیم به ایجاد خط تولید جدید می‌گیرد به طور گسترده از مدل سازی مالی استفاده کرده و سناریوهای مختلف را در نظر می‌گیرد. بدین طریق به یک برآورد از درآمد و هزینه های خود در شرایط مختلف دست می‌یابد. برای مثلا به ازای روزانه تولید صد عدد محصول در خط تولید جدید، هزینه تولید و درآمد چقدر خواهد بود و اگر تعداد محصول تولیدی به 150 قطعه در روز افزایش یابد میزان هزینه و درآمد چه تغییری خواهد کرد؟

در سرمایه‌گذاری در بورس و اوراق بهادار هم به طور گسترده از مدل‌سازی مالی استفاده می‌شود.

مدل‌های مالی با توجه به مفروضات مدل و حجم دیتاها می‌تواند ساده یا پیشرفته باشد. اما عامل مهم در مدل سازی مالی دقت مدل و انعطاف پذیری و سهولت استفاده از آن است.

ابزارهای مدل سازی مالی

 افراد با توجه به نوع مدل، پیچیدگی‌های محاسباتی و قابلیت‌های مدل و همچنین سهولت استفاده از آن می‌توانند نرم افزار مناسب را انتخاب کنند. سه ابزار رایج و قدرتمند برای این منظور  مدل سازی مالی در اکسل، مدل سازی مالی با پایتون و مدل سازی مالی با متلب است. 

مدل سازی مالی در اکسل

مدل سازی مالی در اکسل از رایج‌ترین و قدیمی‌ترین رویکردهای مدلسازی مالی است. به طوری که مدل مالی به صورت زیر تعریف می‌شد: 

مدل مالی ابزاری است مبتنی بر اکسل که برای پیش‌بینی عملکرد و نتایج مالی یک کسب‌و‌کار در آینده و  با استفاده از داده‌های مربوط به عملکرد تاریخی کسب و کار استفاده می‌شود. علاوه بر داده‌های مربوط به عملکرد کسب و کار در گذشته، مفروضات سرمایه‌گذار یا تیم استارتاپ نسبت به عملکرد کسب و کار در آینده نیز در نظر گرفته می‌شود  و نیازمند تهیه گزارش سود و زیان، ترازنامه، جریان نقدی و سایر داده‌های پشتیبان است. بر پایه این مدل، می‌توان انواع پیشرفته‌تر مدل‌های مالی، مانند تجزیه و تحلیل جریان نقدی تنزیل زده شده و تجزیه و تحلیل حساسیت را طراحی و مدل سازی کرد.

مدل سازی مالی با پایتون

در سال‌های اخیر پایتون به یکی از محبوب‌ترین زبان‌های برنامه‌نویسی در کمپانی‌های ارائه دهنده خدمات مالی تبدیل شده است. سادگی و قابلیت قدرتمند مدل‌سازی زبان برنامه‌نویسی پایتون، آن را به یکی از بهترین ابزارها برای محققان، تحلیل‌گران و معامله‌گران تبدیل کرده است.

در سال ۲۰۱۸ پایتون یکی از محبوب‌ترین زبان‌های برنامه نویسی در صنعت ارائه سرویس‌های مالی و در سال ۲۰۱۹ یکی از پرتقاضاترین زبان‌‌های برنامه‌نویسی در صنعت بانکداری بوده است. نتیجه این محبوبیت، افزایش سه برابری آگهی‌های استخدامی مشاغل مرتبط با حوزه‌های مالی است که در آن‌ها به مهارت پایتون اشاره شده است.

این زبان برنامه نویسی در عین سرعت و سادگی بسیار انعطاف‌پذیر بوده و دارای ابزارهای قدرتمندی جهت تحلیل حجم کلان داده‌های مالی و در نتیجه ارائه تحلیل‌ها، پیش‌بینی‌ها و استراتژی‌های معاملاتی بسیار معتبر در بازارهای مالی نظیر بورس اوراق بهادار و ارز دیجیتال است که از از مهم‌ترین موارد استفاده آن می‌توان به معاملات الگوریتمی اشاره کرد.

مدل سازی مالی با متلب

این نرم افزار تولباکس‌های متنوع و پرکاربردی ارائه داده است که با استفاده از آن‌ها انواع مدل سازی‌ها قابل انجام است که از جمله آن مدل سازی مالی با متلب است.

با افزایش پیچیدگی بازارهای مالی که عمدتا شامل حجم زیادی از دیتا هستند، استفاده از ابزارهای جدید در پیاده‌سازی مباحث تئوریک ضرورت می‌یابد. استخراج داده‌ها، مدل سازی نوین سهام، نرخ بهره، اوراق بدهی و ابزارهای مشتقه‌ مالی با استفاده از تکنیک‌های پیشرفته‌ی ریاضی در این نرم افزار قابل اجرا است.

کاربردهای مدل سازی مالی در سرمایه‌گذاری و اقتصاد

برآورد هزینه سرمایه برای پروژه‌های سرمایه‌گذاری، بررسی سناریوهای احتمالی برای برنامه‌ریزی استراتژیک، ارزیابی کسب و کار تخصیص منابع سازمانی جمله کاربردهای رایج مدل سازی مالی هستند. علاوه بر این از مدل‌های مالی در پیش‌بینی و تحلیل روندها نیز استفاده می‌شود.

به طور کلی مدل سازی مالی یک ابزار مناسب و کمک کننده به مدیران در تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی‌های مرتبط به کسب‌وکار است که از مهم‌ترین موارد استفاده در کسب‌وکارها توسط مدیران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

سرمایه گذاری

ابزار اصلی در هر سرمایه‌گذاری مدل سازی مالی است زیرا ارزش کل سرمایه‌گذاری با استفاده از پیش‌بینی درآمد‌ها و هزینه مالی آن تعیین می‌شود.

طرح توجیهی سرمایه‌گذاری

مشاوران مالی با استفاده از مدلسازی مالی بازگشت سرمایه را پیش‌بینی کرده و توجیه‌پذیری طرح را بررسی می‌کنند. سپس بر اساس برآورد سرمایه، وضعیت رقبا و سایر سناریوهای احتمالی به مدیریت ریسک می‌پردازند.

رتبه‌بندی اعتباری

شرکت‌های سرمایه‌گذاری با استفاده از مدلسازی مالی اطلاعات تاریخی مانند بدهی‌های قابل توجه را بررسی می‌کنند و از نتایج تحلیل برای پیش‌بینی رشد استفاده میکنند. این پیش‌بینی‌ها سپس ماهیت و میزان خطرات مختلفی را تعیین می‌کند که برای رتبه بندی یک شرکت تعیین می‌شود.

تأمین مالی پروژه‌ها

مدل سازی مالی در ارزیابی گزینه‌های مناسب تأمین مالی نظیر استقراض بانکی، فروش اوراق بدهی، فروش سهام عمده یا خرد و … بسیار مفید است. این مدل‌ها ابزار اولیه‌ای برای ایجاد یک طرح بودجه با استفاده از مؤلفه بدهی و سهام می‌باشد.

ارزیابی وضعیت مالی شرکت

مدل سازی مالی توسط شرکت‌ها برای ارزیابی وضعیت مالی و پروژه‌های در حال اجرا یا در دست احداث نیز استفاده می‌شود. از این رو، خروجی این مدل‌ها، ورودی ایجاد طرح‌های بودجه برای پروژه‌های شرکتی است.

موارد ذیل از جمله کاربردهای دیگر مدلسازی مالی هسند که شرح همه آن‌ها خارج از حوصله این مقاله است.

• افزایش سرمایه
• خریداری یا اجاره (کسب و کار / دارایی)
• رشد و توسعه کسب و کار
• فروش دارایی‌ها/خروج از شراکت
• بودجه‌بندی و پیش‌بینی عملیات
• اولویت‌بندی پروژه‌های سرمایه‌گذاری
• ارزش گذاری
• ادغام و تملیک
• اعطای نمایندگی
• برون سپاری

مدل سازی مالی چه کابردهایی در خارح از حوزه سرمایه‌گذاری دارد؟

تفکر انتقادی و مهارت‌های تحلیلی

تقویت تفکر انتقادی و مهارت‌های تحلیلی، از مهمترین مهارت‌های مورد نیاز هر مدیر می‌باشد. این مهارت‌ها یک محصول جانبی از آموزش مدل سازی مالی است. آماده سازی یک مدل مالی نیاز به تحلیل گزینه‌های مختلفی داشته و هر مدلی که ایجاد می‌کنید، این مهارت‌ها را تقویت می‌کند.

تهیه طرح کسب و کار

یکی دیگر از پیش نیازهای لازم برای مدیر، تهیه گزارش های متنوع مانند گزارش‌های طرح کسب و کار، گزارش‌های پروژه و گزارش‌های پیش‌بینی درآمد / هزینه است.

تصمیم‌گیری

زندگی روزمره یک مدیر با اموری که شامل تصمیم‌گیری است معنی پیدا می‌کند. مدل سازی مالی به ما کمک می‌کند تا در محاسبه موقعیت‌ها و در نتیجه با مقایسه سناریوهای مختلف، تصمیم گیری کنیم.

انواع مدل‌های مالی

مدل‌های مالی انواع مختلفی دارند که طبیعتا هر یک از انواع کارکردها و ویژگی‌های مختص به خود را دارا است. اما همه انواع مدل‌های مالی دارای چهار ویژگی اصلی هستند: 

1- پویایی: به این معنی که خروجی و نتایج مناسبی به ازای تغییرات ورودی‌های مدل ارائه دهد.

2- زنجیره‌ای بودن روابط بین متغیرها: وقتی یکی از فرضیات مدل تغییر می‌کند به دنبال آن زنجیره‌ای از تغییرات اتفاق می‎افتد. برای مثال، تغییر در نرخ رشد منجر به تغییر در حجم فروش شده و در نتیجه تغییر حجم فروش، درآمد، کمیسیون‌های فروش و سایر هزینه‌های متغیر تغییر خواهد کرد.

3- قابلیت پیش‌بینی‌: مدل‌های مالی قابلیت پیش‌بینی تغییرات پارامترها در آینده را دارا هستند. این پیش‌بینی بر اساس مفروضات و دیتاهای گذشته انجام می‌گیرد.

4- شامل سناریوها: یک مدل مالی خوب باید به راحتی برای تحلیل حساسیت و همچنین سناریوها و حالت‌های مختلف پاسخگو باشد. برای مثال می‌توان این انتظار را از مدل داشت که مشخص کند به ازای تغییر قیمت ماده اولیه در بازه مشخص، تغییرات سود به چه صورت خواهد بود.

در ادامه چند مورد از انواع رایج مدل‌های مالی شرح داده می‌شود.

مدل سازی مالی سه صورته

مدل سازی مالی  سه صورته به عنوان اصلی‌ترین و مهم‌ترین مدل مالی شناخته می‌شود. در این نوع از مدل سازی مالی، از سه صورت مالی اساسی استفاده می‌شود :ترازنامه، صورت سود و زیان و صورت جریان وجوه نقد. در مدل سازی مالی سه صورته هر سه صورت مالی با استفاده از فرمول‌های اکسل برهم اثر متقابل می‌گذارند. به صورتی که تمامی حساب‎ها به هم متصل و مجموعه‎ای از مفروضات بتوانند باعث تغییراتی در کل این مدل شوند.

از این نوع از مدلسازی مالی در بانک‌ها و موسسات مالی جهت ارزیابی عملکرد مالی وام‎‌گیرندگان شرکتی استفاده می‌شود.

مدل رتبه‌بندی اعتباری

مبنای مدل رتبه‌بندی اعتباری مدل سه صورته مالی است.  تفاوت این دو مدل در این است که مدل رتبه‌بندی اعتباری، شامل پارامترهای بیشتری نظیر قدرت و کیفیت مدیریت، کیفیت وثیقه‌ها، هدایت حساب‌های بدهی و … برای انجام پیش‌بینی‌های سه تا پنج ساله است. امتیاز اعتباری بر اساس میانگین وزنی امتیاز ریسک مالی، امتیاز ریسک مدیریت، امتیاز ریسک تجاری، و امتیاز ریسک صنعتی بدست می‌آید.

بانک‌ها از این مدل برای ارزیابی نرخ بهره قابل اعمال و پتانسیل وام‎گیری قانونی شرکت متقاضی وام بهره می‌گیرد.

مدل جریان نقد تنزیل‎شده

این مدل یک مدل تحلیل ارزش‌‎گذاری به شمار می ‌رود. اساس مدل جریان نقدی تنزیل‎شده برای ارزیابی شرکت، ارزش خالص فعلی (NPV) جریان نقدی آتی کسب و کار است. جریان‎های نقدی آتی باید با نرخ تنزیل مناسبی که همان متوسط وزنی هزینه فرصت سرمایه ( WACC ) است، تنزیل شوند.

مدل جریان نقد تنزیل‎شده  در بررسی و تحقیق در مورد حقوق صاحبان سهام و سایر حوزه‎‌های بازارهای سرمایه کاربرد دارد.

مدل تملک اهرمی

مدل تملک اهرمی یکی از انواع پیچیده مدل مالی است. این مدل نیز مدل تحلیل ارزش‎گذاری است، اما با  مدل جریان نقدی تنزیل‎شده تفاوت دارد، در خرید اهرمی، یک شرکت تملک را از طریق مقدار زیادی بدهی تأمین مالی می‌کند. به این معنی که بخش اعظم  تأمین مالی از محل استقراض در نظر گرفته می‎شود. مدل تملک اهرمی معمولاً مستلزم زمان‎بندی‎های بدهی پیچیده مدلسازی است.

این مدل با تعیین بازده خروجی و ارزش‎گذاری منصفانه به شرکت خریدار اجازه می‌دهد تا بالاترین نرخ بازده داخلی تعدیل شده با ریسک را کسب کند.

انواع دیگری از مدل‌های مالی وجود دارند که در اینجا فقط به ذکر نام بسنده می‌کنیم:

مدل تحلیل مقایسه ‌ای شرکت و یا تحلیل نسب

مدل ادغام و تملیک

مدل بودجه‌ای

مدل قیمت‌گذاری اختیار معامله

تحلیلگران مالی با شناخت انواع مدل‌های مالی و همچنین انواع ابزارهای مدلسازی مالی که در این مقاله به صورت مختصر به آن پرداخته شد، بر حسب نیاز و ویژگی‌های مورد انتظار از مدل مالی و هدف از ایجاد مدل، روش و ابزار مناسب را انتخاب می‌کنند. یکی از بهترین ابزار برای مدلسازی مالی و اقتصادی به ویژه در بازارهای مالی پایتون است. به طوری که کاربرد پایتون در مدلسازی مالی روزبه روز افزایش می‌یابد. برای آشنایی بیشتر با مدلسازی مالی با پایتون اینجا کلیک کنید.